Kanban Nedir? Kanban Tekniği ve Sistemi Nasıl Uygulanır?

Kanban, üretim ve iş süreçlerinde zaman ve kaynak yönetimini daha verimli hale getirmek için geliştirilen, planlama ve kontrol işlemlerini düzenleyen bir çekme sistemi tekniğidir. Japoncada “tabela” anlamına gelen Kanban, ilk olarak 1950’li yıllarda Toyota’da üretim süreçlerini optimize etmek amacıyla Japon endüstri mühendisi Taiichi Ohno tarafından geliştirilmiştir. Bu yöntem, yalın üretim felsefesinin temel araçlarından biri haline gelmiş ve günümüzde üretimden yazılıma kadar pek çok alanda kullanılmaktadır.

Kanban tekniği, üretimin yalnızca ihtiyaç duyulan zamanda ve miktarda yapılmasını hedefleyen çekme sistemi kapsamında uygulanır. Bu sistem, işletmelerin müşteri taleplerini düşük hata oranıyla ve minimum maliyetle karşılamasına yardımcı olur. Karmaşık iş süreçlerini görselleştirerek sadeleştiren Kanban yöntemi, zaman, malzeme ve iş gücünden tasarruf sağlar.

Kanban Tekniği Nedir?

Kanban tekniği, işleri “yapılacaklar”, “yapılıyor” ve “tamamlandı” gibi aşamalara ayırarak iş akışını görselleştiren bir Japon çalışma sistemidir. Temeli, Toyota’nın üretim sürecinde uyguladığı çekme sistemine dayanır. Bu sistemde üretim, ihtiyaç kadar ve talep doğrultusunda yapılır böylece gereksiz iş yükü ve stok fazlası engellenmiş olur.

Çekme sisteminde ekipler, elindeki işi tamamlamadan sonraki aşamaya geçmez. Aynı şekilde müşteri talebi olmadıkça yeni üretim yapılmaz. Kanban ise bu süreci düzenli ve şeffaf hale getirerek her işin doğru sırayla, zamanında ve minimum maliyetle ilerlemesini sağlar.

En etkili zaman yönetimi teknikleri arasında bulunan kanban tekniğinde öncelikle bitmesi gereken işler belirlenir. İşler; yapılması gerekenler, devam edenler (yapılmakta olanlar) ve bitenler (yapılanlar) olarak gruplara ayrılır ve bir tabloya yazılır. Biten işler, yapılanlar kısmına; yeni ortaya çıkan ve yapılması gereken işler, yapılacaklar kısmına koyulur. İşler tamamlandıkça tablo üzerinde bu sirkülasyon yapılarak zaman yönetimi sağlanmış olur.

Pek çok otomobil firması iflas ederken Toyota’nın cirosunu arttırmasını sağlayan bu yöntemi kullanan Taiichi Ohno, daha sonra diğer firmalara da örnek olmuştur. Ardından bu yöntem; sadece iş dünyasında değil, günlük yaşamda da kullanılmaya başlamıştır. Örneğin öğrenciler ders programı hazırlarken ve programa göre ders çalışırken bu yöntemden yararlanabilir.

Kanban Sistemi Nasıl Uygulanır?

Kanban sistemi, işleri görsel bir pano üzerinde aşamalara ayırarak takip etme prensibiyle uygulanır. Bu sistemde işler “Yapılacaklar”, “Yapılıyor” ve “Tamamlandı” gibi sütunlara bölünür ve her görev bir kart olarak panoya yerleştirilir. Görevler süreç içerisinde ilgili aşamaya taşınarak iş akışı şeffaf şekilde izlenir.

Bu uygulama sayesinde hangi işin ne aşamada olduğu net olarak görülür, darboğazlar kolayca tespit edilir ve ekiplerin verimliliği arttırılır. Ayrıca panodaki her kart; işin sahibi, teslim tarihi ya da önceliği gibi detaylarla zenginleştirilebilir, böylece görevlerin doğru sırayla ilerlemesi sağlanır. Kanban sistemi, fiziksel panolarla uygulanabileceği gibi dijital araçlarla da kolayca hayata geçirilebilir.

Tam Zamanında Üretim (JIT)'de Çekme Sistemi Nedir?

Tam Zamanında Üretim (JIT) sisteminde çekme sistemi, üretimin yalnızca ihtiyaç duyulan zamanda ve miktarda yapılmasını ifade eder. Bu sistemde üretim süreci, müşteri talebi doğrultusunda başlatılır; yani birimlerin üretime başlaması, önceki aşamadan gelen işin tamamlanmasına ve sonraki aşamanın talebine bağlıdır.

Çekme sistemi sayesinde stok maliyetleri düşer, gereksiz üretim önlenir ve kaynak kullanımı optimize edilir. Her aşama, sadece ihtiyaç duyulduğunda harekete geçtiği için üretim fazlası ya da bekleyen ürün oluşmaz. Bu sistem, üretim hattındaki senkronizasyonu arttırarak israfı azaltır, süreçlerin daha esnek ve verimli işlemesini sağlar. Kanban tekniği de bu sistemin uygulanmasında kullanılan önemli bir araçtır.

Çekme Sistemi ve İtme Sistemi Arasındaki Farklar Nelerdir?

Çekme sistemi ve itme sistemi, üretim süreçlerinin planlama ve kontrolünde kullanılan iki farklı yaklaşımdır. Aralarındaki temel fark, üretimin başlama noktası ve süreç yönetimidir.

Çekme sisteminde üretim, müşteri talebine göre başlatılır. Her üretim aşaması, bir sonraki aşamanın ihtiyacına göre çalışır. Yani bir ürün ancak ihtiyaç varsa üretilir ve bir sonraki birime gönderilir. Bu yöntem stok fazlasını engeller, maliyetleri düşürür ve esnek bir üretim süreci sağlar. Kanban gibi teknikler çekme sistemini uygulamak için geliştirilmiştir.

İtme sisteminde ise üretim, önceden yapılan planlamalara dayanarak öngörüye göre başlatılır. Ürünler müşteri talebinden bağımsız şekilde üretilir ve bir sonraki aşamaya "itilir". Bu da çoğu zaman stok fazlasına, kaynak israfına ve yüksek maliyetlere yol açabilir. İtme sistemi daha çok geleneksel üretim anlayışında yer alır.

Kanban Çeşitleri Nelerdir?

Kanban çeşitleri kendi içerisinde iki ana başlıkta toplanır: taşıma (çekme) kanbanı ve üretim kanbanı. Bu iki ana başlık, kendi içerisinde alt başlıklara ayrılır. Kısaca kanban çeşitleri aşağıdaki gibidir.

1. Taşıma (çekme) kanbanı
2. Tedarikçi kanbanı
3. Çekme kanbanı
4. Üretim kanbanı
5. Üretim sipariş kanbanı
6. Sinyal (parti üretim) kanbanı

Taşıma (Çekme) Kanbanı Nedir?

Taşıma (çekme) kanbanı, üretim sürecinde bir istasyondan diğerine hangi parçanın ne miktarda taşınacağını gösteren, bilgilendirici bir kart türüdür. Bu kart sayesinde sonraki istasyon, üretim için ihtiyaç duyduğu parçaları tam zamanında ve doğru miktarda temin eder. Böylece üretimde stok fazlası ve beklemeler önlenir.

Toyota’nın üretim modeliyle yaygınlaşan bu sistemde, müşteri hücre (önceki istasyon) ile tedarikçi hücre (sonraki istasyon) arasında ürün çeşidi, miktarı ve kalitesi gibi bilgiler aktarılır. Taşıma kanbanı bazı kaynaklarda tedarikçi kanbanıyla aynı kategoride değerlendirilirken, bazı uzmanlar bu iki türü ayrı sistemler olarak tanımlar. Hangi görüş benimsenirse benimsensin, taşıma kanbanı iş akışında düzeni ve yalınlığı sağlamada önemli bir rol oynar.

Tedarikçi Kanbanı Nedir?

Tedarikçi kanbanı, üretimde ihtiyaç duyulan malzemelerin dış tedarikçilerden doğru zamanda ve doğru miktarda temin edilmesini sağlayan bir kanban çeşididir. Bu kart, malzeme akışının düzenli ilerlemesi için gerekli tüm bilgileri içerir ve dış kaynaklı malzeme temininde iletişim aracıdır.

Kart üzerinde taşeron firmanın adı, parça adı ve numarası, nihai ürünle ilişkili kodlar, kap kapasitesi, teslim alacak firma bilgileri ve yetkili kişinin adı gibi detaylar bulunur. Bu bilgiler sayesinde üretim sürecinde ihtiyaç duyulan malzemenin zamanında ulaşması sağlanır, gecikme ya da malzeme fazlası gibi sorunların önüne geçilir. Tedarikçi kanbanı, özellikle yalın üretim uygulamalarında dış tedarik süreçlerinin senkronizasyonunu sağlayarak verimliliği artırır.

Çekme Kanbanı Nedir?

Çekme kanbanı, üretim sürecinde stok seviyelerini dengelemek ve ihtiyaç duyulan malzemelerin zamanında sağlanmasını sağlamak amacıyla kullanılan bir kanban çeşididir. Fabrika içi kanban olarak da adlandırılan bu sistem, özellikle üretim hattı içerisindeki malzeme akışını düzenlemek için tercih edilir.

Bu kanban türü, bir sonraki iş istasyonunun ihtiyaç duyduğu parçaları belirtmek üzere kanban kutularında biriktirilen kartlarla çalışır. Her kart, gerekli malzemenin ne zaman ve hangi miktarda tedarik edileceğini gösterir. Böylece üretim aşamaları arasında senkronizasyon sağlanır, stok fazlası ya da eksikliği önlenir ve süreç daha akıcı hale gelir.

Üretim Kanbanı Nedir?

Üretim kanbanı, bir önceki iş istasyonunda hangi ürünün ne miktarda üretilmesi gerektiğini gösteren karttır. İki üretim süreci arasında yapılan işin "süpermarket" olarak adlandırılan ara stok alanına eklenmesiyle ilişkilendirilir ve bazı kaynaklarda üretim-sipariş kanbanı olarak da geçer.

Bu kanban türü, kendi içinde ikiye ayrılır: üretim sipariş kanbanı, belirli bir parçanın düzenli üretimini sağlarken sinyal kanbanı ise stok belirli bir seviyenin altına düştüğünde üretim başlatmak için kullanılır. Her iki sistem de üretimin zamanında ve dengeli ilerlemesini hedefler.

Üretim Sipariş Kanbanı Nedir?

Üretim sipariş kanbanı, Toyota üretim sisteminde iki iş istasyonu arasında ürünün cinsi ve miktarına dair bilgi akışını sağlayan bir karttır. Bu kart, üretimin doğru zamanda ve doğru miktarda yapılmasını garanti altına alarak iş istasyonları arasında koordinasyonu sağlar.

Bazı uzmanlar üretim sipariş kanbanını, üretim kanbanı ile aynı sistem içinde değerlendirirken, bazıları ayrı bir tür olarak ele alır. Temel amacı, üretim sürecinde senkronizasyon sağlamak ve gereksiz üretimi önleyerek yalın üretim prensiplerine uygun hareket etmektir.

Sinyal (Parti Üretim) Kanbanı Nedir?

Sinyal (parti üretim) kanbanı, siparişe göre yapılan üretim yerine parti üretimin yapıldığı durumlarda kullanılan kanban çeşididir. İşaret kanbanı, üçgen şeklinde çizilir ve partideki kutulardan birine koyulur. Üretim yapılırken sıra, bu kanbana geldiği zaman söz konusu grup için üretim emri verilir.

Sinyal, diğer adıyla işaret ya da parti üretim kanbanı, bir üretim kanbanı çeşidi olup kendi içerisinde üçgen kanban ve malzeme istek kanbanı şeklinde ikiye ayrılmaktadır.

Kanban Sisteminin Faydaları Nelerdir?

Kanban sisteminin faydaları daha çok üretim sürecine sunduğu faydalar üzerinden ele alınmaktadır. Kanban sisteminin faydaları şu şekildedir:

• İş süreçlerini görselleştirerek sürecin her aşamasını kolayca takip etmeyi sağlar.

• Gereksiz üretimi ve stok fazlasını önler, maliyetleri düşürür.

• İş akışındaki darboğazları erken aşamada tespit etmeye yardımcı olur.

• Ekipler arası iletişimi ve koordinasyonu artırır.

• Zaman yönetimini iyileştirerek teslim sürelerini kısaltır.

• İş yükünün dengeli dağılmasını sağlayarak çalışan verimliliğini artırır.

• Sürekli iyileştirme (Kaizen) kültürünü destekler.

• Fiziksel ya da dijital panolarla kolayca uygulanabilir ve her sektöre uyarlanabilir.

Örneğin bir araba üretiminde araba parçalarının tasarlanması, üretilmesi gibi aşamalar oldukça uzun sürer. Kanban sistemi sayesinde yapılacak iş, belli süreçlere ayrılır. Böylece iş süreçleri daha iyi yönetilir. Ayrıca üretim istasyonlarında kullanılacak malzemeler, malzemelerin cinsi, tedarikçiler, taşeron firmalar gibi her türlü bilgi, kanban kartları sayesinde yazılı bir şekilde sunulur. Bu sayede süreç, daha etkin bir şekilde yönetilmiş olur.

Kanban Projelerinde Karşılaşılan Zorluklar Nelerdir?

Kanban projelerinde karşılaşılan zorluklar, çoğunlukla kanban tahtasının düzenli olarak güncellenmemesinden kaynaklanır. İşler, olması gerektiği şekilde bitenler, bitmesi gerekenler ve devam edenler şeklinde sınıflandırılmadığı takdirde sistemde sorunlar oluşur ve böyle bir durumda çalışanların geri dönüp yaptığı işi düzeltmesi oldukça zor olacaktır.

Kanbanın dezavantajlarından biri de sistemin oldukça uzun bir iş akışına sahip olmasıdır. Dolayısıyla bu tekniğe aşina olmayan kişilerin sisteme alışması zaman alır. Çalışanların ilk etapta hata yapma olasılığı yüksektir. Bunun için çalışanları eğitmeye, onları yönlendirmeye vakit ayırmak gerekir. 

Kanban sisteminin olumsuz yanlarından biri de bu teknikte işler için belirlenen deadline’ın (işin son teslim tarihi) iş tahtasında yazmamasıdır. Kanban tahtasında sadece yapılacak işler sınıflandırılmıştır. Ancak işin ne zaman bitmesi gerektiği ile ilgili bilgi yer almamaktadır. Bu durum, çalışanların karmaşa yaşamasına neden olabilir. Bu noktada ekip liderlerinin aktif olarak yönetim süreçlerini devralması gerekir.

Kanban ve Scrum Arasındaki Farklar Nelerdir?

Scrum, komplike yazılım geliştirme projelerinin yönetimini pratik hale getirmek için kullanılan bir agile yöntemdir. Scrum ile kanbanın her ikisi de çevik yani agile yöntemler arasında bulunur ve projenin yönetilmesini kolaylaştırır. Ancak scrum, kanban tekniğine göre daha planlıdır. 

Scrumda proseslerle ilgili başlangıç ve bitiş sürelerini içeren sprintler yer alır. Ancak kanbanda sadece işler kendi içerisinde kategorize edilir. Scrumda ekip üyelerinin her birine ayrı görevler verilir fakat kanbanda bu tip rol belirleme şeklinde görevlendirme sistemi yoktur. İşlerin sınırlarının belirlenmesi için scrum tekniğinde sprint süresi boyunca yapılacak iş sayısı dikkate alınır ancak kanban sisteminde sınırlar WIP miktarı ile belirlenir.

Kanban Sistemine Geçiş Sürecinde Nelere Dikkat Edilmelidir?

Kanban sistemine geçiş sürecinde ilk adım, proje kapsamındaki işlerin net şekilde sınıflandırılmasıdır. Tüm işler; “Yapılacaklar”, “Yapılıyor” ve “Tamamlandı” olmak üzere üç temel kategoriye ayrılmalıdır. Bu sınıflandırma yapılmadığı takdirde, sistemin uygulanmasında karışıklıklar ve verimsizlikler ortaya çıkabilir. Ardından iş süreçlerini yansıtan bir kanban tablosu hazırlanmalı ve çalışanların kolayca erişebileceği bir yere yerleştirilmelidir. Bu tablo fiziksel olabileceği gibi, dijital sistemler üzerinden de hazırlanabilir.

Sonrasında üretilecek ürünün türü, miktarı ve müşteri talepleri dikkate alınarak kanban kartları oluşturulmalıdır. Farklı prosesler için ayrı kartlar hazırlanmalı ve bu kartlar, üretim sürecinde çalışanlara rehberlik edecek şekilde dağıtılmalıdır. Çalışanlar süreci bu kartlara göre yürütmelidir.

Kanban sistemi çok aşamalı bir yapı içerdiğinden, hem yöneticilerin hem de çalışanların bu tekniği iyi anlaması büyük önem taşır. Aksi halde üretim sürecinde görev karışıklıkları yaşanabilir ve işler geriye dönüp tekrar yapılmak zorunda kalınabilir. Bu da hem zaman kaybına hem de verimliliğin düşmesine neden olur.